Jak często występuje rak jajnika?
W Polsce każdego roku zapada na tę chorobę około 3500 kobiet. Rak jajnika stanowi 5% wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet. Rak jajnika częściej występuje w krajach wysoko rozwiniętych. Liczba nowych zachorowań powoli, ale systematycznie rośnie. Najwięcej przypadków raka jajnika notuje się pomiędzy 50. a 70. rokiem życia, ale ok. 15% zachorowań zdarza się przed 50. rokiem życia, zwłaszcza u kobiet posiadających uwarunkowaną genetycznie skłonność do tego nowotworu.
Czym jest rak jajnika?
Jajnik jest zbudowanych z trzech typów komórek: komórek nabłonkowych, komórek ziarnistych i komórek pęcherzykowych. Każdy z nich może dać początek nowotworowi złośliwemu. Terminem „rak jajnika” określa się często guzy nie będące sensu stricto rakami, guzy o różnym, często dobrym rokowaniu powstałe z komórek zarodkowych lub komórek podścieliska. Jednak najczęstszą postacią złośliwego nowotworu jajnika jest rak gruczołowy (łac. adnocarcinoma), choroba groźna i rozwijająca się podstępnie, która w dalszej części artykułu będzie określana mianem raka jajnika (RJ).
Kobieta posiada 2 jajniki, umiejscowione w miednicy mniejszej w sąsiedztwie macicy. Leżą w bezpośrednim sąsiedztwie jelit i nie są oddzielone żadną barierą od wątroby, śledziony czy żołądka. Wszystkie te narządy leżą w tzw. jamie otrzewnej bardzo ważnej dla rozprzestrzeniania się raka jajnika. Rak jajnika powstaje w jajniku lub przydatkach, czyli tkankach około jajnikowych, również jajowodach. Prawdopodobnie niektóre przypadki raka jajnika swój początek biorą w tzw. otrzewnej, czyli błonie wyściełającej jamę brzuszną. Dotyczy to sytuacji, gdy nie widzimy guza jajnika, ale obraz choroby jest niemal identyczny z obrazem raka jajnika.
Jakie są objawy raka jajnika?
W początkowych stadiach rozwoju rak jajnika zazwyczaj nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Jajnik może znacznie zwiększyć swoje rozmiary nie dając żadnych dolegliwości. W tym czasie od guza mogą odrywać się komórki nowotworowe i przemieszczać się wraz z płynem otrzewnowym po całej jamie brzusznej, umiejscawiając się w innych narządach m.in. jelitach, wątrobie czy żołądku. Wtedy choroba staje się zaawansowana i pojawiają się jej pierwsze charakterystyczne objawy.
Zazwyczaj są to symptomy ze strony przewodu pokarmowego takie jak wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, odbijania, powiększenie się obwodu brzucha. Jednym z niepokojących objawów w zaawansowanej postaci choroby jest wodobrzusze. Rak jajnika rzadziej daje objawy ze strony narządu rodnego, takie jak nieprawidłowe krwawienia czy uczucie ucisku w miednicy.
Jakie badania mogą wykryć raka jajnika?
Chociaż nie istnieją żadne skuteczne badania profilaktyczne pozwalające wykryć wczesnego i bezobjawowego raka jajnika, najlepszym jak dotąd sposobem kontroli jajników wydaje się być badanie USG przezpochwowe, które umożliwia odpowiednio wczesne dostrzeżenie zmian i wykrycie guza. Z drugiej jednak strony obecność zmiany w jajniku, szczególnie u kobiet miesiączkujących, rzadko świadczy o chorobie nowotworowej. Zazwyczaj uwidaczniane są niekoniecznie wymagające operacji torbiele. Dlatego nie można do końca polegać na USG, jako dokładnej metodzie diagnostyki zmian w jajnikach. Innym badaniem diagnostycznym wykorzystywanym w diagnostyce nowotworów jajnika jest ocena poziomu markerów Ca-125 i HE-4. Wykonuje się ją równocześnie z badaniem USG. Niestety, bardzo często we wczesnych stadiach raka jajnika poziom markerów jest prawidłowy. Z drugiej jednak strony, nieprawidłowe wyniki markerów nie muszą oznaczać choroby nowotworowej. Dlatego wyniki badań USG i markerów Ca-125 i HE-4 należy zawsze skonsultować z lekarzem doświadczonym w diagnostyce i leczeniu raka jajnika.
Mam guza jajnika – jakie badania powinnam zrobić?
Pamiętaj, że tylko niewielka część guzów jajnika to nowotwory złośliwe. Pierwszym krokiem w diagnostyce raka jajnika będzie wywiad lekarski, połączony z badaniem ginekologicznym oraz badaniem USG TV (USG przezpochwowe). Lekarz może zalecić badania markerów Ca-125 i HE-4 we krwi. Jeśli istnieje podejrzenie, że guz nie jest zwykłą torbielą czynnościową (wynikającą z zaburzenia pękania pęcherzyka owulacyjnego), lekarz może zlecić dodatkowo USG całej jamy brzusznej lub badanie tomografii komputerowej (TK) i skierować Cię na zabieg operacyjny.
Jak się leczy guzy jajnika?
Jeśli lekarz podejrzewa u Ciebie raka jajnika może zlecić przeprowadzenie zabiegu laparoskopii (wprowadzenie do brzucha cienkich narzędzi przez małe nacięcia, co stanowi niewielki uraz dla organizmu pacjenta i pozwala usunąć guz jajnika) lub laparotomii (otwarcie brzucha skalpelem i klasyczna operacja). W trakcie zabiegu chirurg zwykle usuwa cały jajnik i kieruje go do badania histopatologicznego, często jeszcze w trakcie przebiegającej operacji. W przypadku stwierdzenia raka jajnika usuwana jest macica, drugi jajnik, węzły chłonne oraz wszystkie widoczne ogniska choroby. Operacje zaawansowanego raka jajnika (tzw. zabiegi cytoredukcyjne) są bardzo skomplikowane, kosztowne, długie i powinny być przeprowadzone w specjalistycznych ośrodkach.
Rozpoznano u mnie raka jajnika – co dalej?
Jeśli rozpoznano u Ciebie raka jajnika leczenie powinien prowadzić lekarz ginekolog-onkolog lub onkolog kliniczny. Po zabiegu operacyjnym możesz otrzymać chemioterapię, czyli dożylne lub podawane bezpośrednio do jamy brzusznej wlewy silnych leków cytotoksycznych zabijających komórki nowotworowe.
Pomimo, że w leczeniu raka jajnika już istnieje wiele skutecznych leków to nadal powstają nowe. Oprócz chemioterapii możesz otrzymywać tzw. leki ukierunkowane molekularnie skierowane na niektóre procesy życiowe komórek nowotworowych, dodatkowo wzmagające działanie chemioterapii (np. leki niszczące naczynia krwionośne raka lub blokujące podziały komórek nowotworowych, a tym samym rozwój raka).
Czy można ustrzec się przed rakiem jajnika?
Choć jak dotąd nie udowodniono skuteczności badań profilaktycznych dla raka jajnika, to regularne wizyty u ginekologa oraz USG przez pochwowe pozwalają na wczesne rozpoznanie tej choroby. Nie do końca poznano czynniki ryzyka rozwoju tej choroby, podejrzewa się o nie dietę ubogą w błonnik i witaminy, wysoki wzrost i dużą masę ciała, niepłodność. Z kolei ryzyko wystąpienia raka jajnika zmniejszają czynniki hamujące owulację, takie jak duża liczba ciąż oraz karmienie piersią.
Około 1 na 300 kobiet w Polsce ma odziedziczone po jednym z rodziców wrodzone uszkodzenie DNA, czyli tzw. mutację, genów BRCA1 lub BRCA2. U tych kobiet istnieje zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika (ok. 40% szans na chorobę) i raka piersi (ok. 70% szans na chorobę). Jeśli w Twojej rodzinie występowały te choroby powinnaś koniecznie wykonać testy genetyczne w kierunku oceny obecności mutacji BRCA! Poszukaj Poradni Genetycznej w Twoim mieście lub w dużym ośrodku onkologicznym. W przypadku stwierdzenia u Ciebie mutacji w genie BRCA lekarz zaproponuje postępowanie mogące znacznie zmniejszyć ryzyko choroby nowotworowej.
Słowniczek
- Rak jajnika – złośliwy nowotwór jajnika, często rozpoznawany w zaawansowanym stadium, gdy obecne są przerzuty do innych narządów jamy brzusznej.
- Torbiel jajnika – płynowa zmiana w jajniku zwykle łagodna i niewymagająca operacji.
- Guz jajnika – terminem tym określa się zarówno łagodne, jak i złośliwe zmiany w jajniku.
- Otrzewna – błona wyściełająca jamę brzuszną i pokrywająca narządy w niej leżące.
- Wodobrzusze – obecność wolnego płynu w jamie brzusznej, wypełniającego wolną przestrzeń pomiędzy narządami.
- Rozsiew otrzewnowy raka jajnika – sytuacja, gdy drobne guzki nowotworowe pokrywają w ilości nawet kilkuset lub tysięcy całą otrzewną, powodując zwykle obfitą produkcję płynu i wodobrzusze.
- USG TV (transwaginalne, przezpochwowe) – bezpieczne i niebolesne badanie USG, polega na wprowadzeniu do pochwy sondy pozwalającej zobaczyć na ekranie narządy leżące w miednicy kobiety, tj. macicę jajniki, pęcherz moczowy.
- Markery nowotworowe – krążące we krwi białka, których poziom bywa podwyższony w niektórych chorobach nowotworowych. W przypadku raka jajnika są to głównie Ca-125 i HE-4.
- Zabieg cytoredukcyjny – skomplikowany i rozległy zabieg chirurgiczny, polegający na usunięciu wszystkich guzków nowotworowych. Może obejmować wiele narządów, np. jelita, śledzionę, wątrobę i przede wszystkim otrzewną.
- Chemioterapia – silnie działające leki niszczące komórki nowotworowe, podawane dożylnie, rzadziej dootrzewnowo lub doustnie.
- Leczenie ukierunkowane molekularnie – stosowanie leków ukierunkowane na określone cele molekularne (np. szczególne receptory na powierzchni komórek)
- Mutacja – uszkodzenie materiału genetycznego (DNA) komórki, mogące prowadzić do rozwoju raka.
Co to jest rak szyjki macicy?
Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym zlokalizowanym w obrębie szyjki macicy. Miejscem rozwoju nowotworów szyjki jest przed wszystkim najbardziej zewnętrzna jej część, znajdująca się w pochwie. Znajduje się na niej granica między dwoma typami nabłonków: gruczołowym, wyścielającym jamę macicy i kanał szyjki oraz płaskim, pokrywającym część pochwową szyjki i pochwę. Właśnie to miejsce, zwane strefą transformacji, jest miejscem rozwoju raka szyjki.
Rak szyjki macicy jest obecnie trzecim pod względem częstości zachorowań nowotworem u kobiet na świecie. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na ten nowotwór. Najczęściej chorują pacjentki miedzy 50. a 60. rokiem życia, jednak w ostatnich latach zauważa się więcej zachorowań w grupie wiekowej pomiędzy 35. a 44.` rokiem życia.
Jakie są przyczyny powstawania raka szyjki macicy?
Rak szyjki macicy jest pierwszym spośród nowotworów występujących u kobiet, dla którego zidentyfikowano czynnik ryzyka jego rozwoju. Są nim wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) przenoszone drogą płciową i wywołujące przewlekłe zakażenie.
Zakażenie wirusem HPV jest jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową, a ponad połowa populacji aktywnej seksualnie jest co najmniej raz w życiu narażona na ryzyko infekcji tym wirusem. Oprócz tego wśród czynników ryzyka raka szyjki macicy wymienia się:
- wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego,
- dużą liczbę partnerów seksualnych,
- dużą (>5) liczbę porodów,
- palenie papierosów,
- niski status socjoekonomiczny,
- dysplazję szyjki macicy,
- stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej,
- dietę ubogą w witaminę C,
- niektóre infekcje narządu rodnego (chlamydioza, rzeżączka, wirus opryszczki, wirus cytomegalii),
- obecność nowotworu w rodzinie.
W przypadku przedinwazyjnego raka szyjki macicy można uzyskać aż 99,9% wyleczeń. Dlatego też znajomość wczesnych objawów raka szyjki macicy, szybkie reagowanie na niepokojące symptomy oraz poddawanie się regularnym badaniom cytologicznym, będącym badaniem profilaktycznym raka szyjki macicy odgrywa istotną rolę w diagnostyce i profilaktyce raka szyjki macicy.
Rozpoznanie raka szyjki macicy
Inwazyjny rak szyjki macicy stwierdzany jest na podstawie badania cytologicznego oraz odchyleńw badaniu fizykalnym. U chorych z nieprawidłowym wynikiem cytologii, ale prawidłowym wynikiem badania fizykalnego wskazane jest przeprowadzanie kolposkopii.
Kolposkopia jest specjalistycznym badaniem ginekologicznym, podczas którego za pomocą kolposkopu (aparat przypominający mikroskop) ocenia stan szyjki macicy i dolny odcinek narządu rodnego, a także można pobrać wycinek do oceny histologicznej. Badanie należy wykonać w przypadku:
- nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego,
- stwierdzonego zakażenia lub podejrzenie zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
- nieprawidłowego krwawienia w ciąży,
- nawracającego zapalenia i zakażenia pochwy i dróg rodnych.
W przypadku stwierdzenia raka szyjki macicy należy wykonać ultrasonografię dopochwową i przezbrzuszną. Drugim w kolejności wykonywanym badaniem diagnostycznym jest rezonans magnetyczny. Badanie to pozwala na otrzymanie informacji o wielkości i rozległości guza, obecności nacieku na parametrium oraz pozostałych narządach miednicy, a także ocenę węzłów chłonnych.
Objawem raka szyjki macicy zgłaszanym przez kobiety w okresie przedmenopauzalnym jest krwawienie pomiędzy kolejnymi miesiączkami, obfitsze miesiączki oraz krwotoki miesiączkowe i/lub krwawienie po stosunku. W przypadku regularnie wykonywanych badań profilaktycznych rak szyjki macicy najczęściej rozpoznany jest jako bezobjawowy. Natomiast brak charakterystycznych i znaczących objawów raka szyjki macicy we wczesnych stadiach choroby, przy jednoczesnym braku regularnych badań profilaktycznych prowadzi często do bezobjawowego rozwoju nowotworu aż do zaawansowanych stadiów choroby, o zdecydowanie gorszym rokowaniu. Bardzo rzadko zdarzają się chore z prawidłowym wynikiem badania cytologicznego i zmianą w okolicy szyjki macicy jako jedynym objawem choroby nowotworowej.
Leczenie raka szyjki macicy
Obecnie w leczeniu raka szyjki macicy stosuje się 3 metody terapeutyczne: chirurgię, radioterapię i chemioterapię lub łączy się te metody. Często również łączy się te metody lecznicze. Wybór metody leczenia podejmuje się po uwzględnieniu stopnia zaawansowania nowotworu, stanu ogólnego chorej, wieku, chorób współistniejących oraz innych czynników rokowniczych. Brana jest również pod uwagę obecność innych chorób w obrębie narządu rodnego.
Jak zapobiegać rakowi szyjki macicy?
Rak szyjki macicy jest jednym z tych nowotworów złośliwych, których można uniknąć, wykonując okresowe badania profilaktyczne. Najlepszym badaniem profilaktycznym jest cytologia szyjki macicy. Oprócz tego coraz szerzej stosuje się badanie nosicielstwa/obecności wirusa brodawczaka ludzkiego – HPV, które polega (podobnie jak cytologia) na pobraniu z szyjki macicy komórek za pomocą specjalnej szczoteczki.
Obecnie dostępne są szczepionki przeciwko wirusowi HPV. Szczepionka zmniejsza ryzyko infekcji wirusem o ponad 75% a przy tym jest łatwo dostępna i bezpieczna. Powinno się nią szczepić dziewczęta przed rozpoczęciem współżycia płciowego, najlepiej około 12. roku życia. Profilaktyka raka szyjki powinna opierać się na szczepieniu młodych kobiet i kontynuowaniu cytologicznych badań przesiewowych.
Słowniczek
- Chemioterapia – silnie działające leki niszczące komórki nowotworowe, podawane dożylnie, rzadziej dootrzewnowo lub doustnie.
- Radioterapia – metoda nieoperacyjnego leczenia nowotworów, polegająca na skierowaniu na zmianę nowotworową wiązki promieniowania jonizującego, powodującego śmierć komórki nowotworowej.
- Wirus HPV – wirus brodawczaka ludzkiego (ang. human papilloma virus)
Co to jest rak trzonu macicy?
Rak trzonu macicy, zwany inaczej rakiem endometrium, jest nowotworem złośliwym błony śluzowej wyściełającej macicę. Jest drugim, po raku szyjki macicy, najczęściej wykrywanym nowotworem złośliwym kobiecych narządów płciowych. Wg statystyk światowych stanowi 4,8% wszystkich nowotworów rozpoznawanych u kobiet, co czyni go szóstym, najczęstszym rakiem występującym w żeńskiej populacji na świecie. Jednak częstotliwość jego występowania jest zależna m.in. od położenia geograficznego. W Polsce częstość występowania raka trzonu macicy wynosi ok. 7,1%.
Najczęściej raka trzonu macicy rozpoznaje się u kobiet w okresie okołomenopauzalnym, a więc pomiędzy 55. a 64. rokiem życia, jak również u kobiet po 70. roku życia. Najczęściej występuje u kobiet mieszkających w krajach rozwiniętych, a czynnikami predysponującymi występowanie raka endometrium są cukrzyca, otyłość, brak aktywności fizycznej oraz niska dzietność. Większe prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę występuje także w przypadku zaawansowanego wieku, wczesnej menarche, późnej menopauzy, bezdzietności, zaburzeń miesiączkowania oraz stosowania estrogenowej hormonalnej terapii zastępczej. Najnowsze badania wskazują, że jeden z typów raka trzonu macicy może mieć związek z nosicielstwem mutacji w genie BRCA1 (patrz: rak jajnika). Istnieją również czynniki, które mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka trzonu macicy. Są to: wczesna menopauza i późna menarche, wcześniejsze ciąże, aktywność fizyczna, właściwa dieta z dużą ilością owoców i warzyw. Również przyjmowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej w znaczący sposób obniża ryzyko zachorowania na raka endometrium.
Objawy i diagnostyka
Bardzo często pierwszym i jedynym objawem raka trzonu macicy są nieprawidłowe krwawienia, co nie oznacza, że wszystkie nieprawidłowe krwawienia są oznaką raka. Nie więcej niż 10% pacjentek z nieprawidłowymi krwawieniami ma diagnozowaną chorobę nowotworową. Należy jednak podkreślić, że właściwie przeprowadzona diagnostyka krwawień pozwala na wykrycie raka trzonu macicy we wczesnym stadium zaawansowania klinicznego, co zwiększa prawdopodobieństwo całkowitego wyleczenia choroby. Szczególnie starannie powinno się diagnozować pacjentki obciążone czynnikami ryzyka (otyłość, cukrzyca), jak również te w wieku po menopauzalnym, gdyż ok. 20% nieprawidłowych krwawień w tym okresie jest spowodowane rakiem trzonu macicy. Należy pamiętać, że często jedynym z początkowych objawów raka endometrium jest ból w podbrzuszu. Nie wolno więc lekceważyć tego objawu.
W przypadku wyższych stopni zaawansowania klinicznego mogą pojawić się ropno-krwiste upławy, bóle podbrzusza i okolicy krzyżowej oraz obrzęki kończyn dolnych, jak również utrata masy ciała i niedokrwistość. Należy pamiętać, że około 5% przypadków raka endometrium przebiega bezobjawowo. Dlatego tak ważne są rutynowe wizyty kontrolne u ginekologa i profilaktyczne wykonanie USG przezpochwowego. Pozwoli to na rozpoznanie przerostu endometrium, co skutkuje dalszą diagnostyką i ewentualnym rozpoznaniem raka we wczesnym stopniu zaawansowania.Istotna rolę we wczesnej diagnostyce odgrywa histeroskopia (endoskopia macicy). Jest to małoinwazyjna metoda obrazowania wnętrza jamy macicy, o wysokiej specyficzności i czułości w rozpoznawaniu wszystkich zmian. Badanie pozwala na precyzyjne określenie wielkości, liczby oraz umiejscowienia zmian patologicznych endometrium. Podczas badania można zlokalizować nawet bardzo małe polipy, mięśniaki czy guzy nowotworowe oraz pobrać wycinki do badania histopatologicznego. Miniaturyzacja sprzętu pozwala na przeprowadzenie badania bez konieczności rozszerzania szyjki macicy, a zastosowanie miniaturowych narzędzi umożliwia precyzyjne pobranie wycinków bez konieczności znieczulenia.
Jak się leczy raka trzonu macicy?
Zasadniczą rolę w leczeniu raka endometrium odgrywa leczenie operacyjne. Zakres tego leczenia zależy od sytuacji klinicznej oraz typu nowotworu, jego stopnia zaawansowania i złośliwości. Podstawową procedurą chirurgiczną wykonywaną w przypadku rozpoznania raka trzonu macicy jest całkowite usuniecie macicy wraz z obustronnym usunięciem przydatków. W wybranych sytuacjach klinicznych konieczne może być usunięcie węzłów chłonnych miednicznych oraz okołoaortalnych. W bardziej zaawansowanych przypadkach zabieg ma na celu usunięcie całej masy nowotworowej, czyli tzw. maksymalna cytoredukcja. Po ocenie ryzyka nawrotu choroby lekarz decyduje czy konieczna będzie radioterapia. Zastosowanie radioterapii jest uzależnione od wielkości guza i nacieku na ścianę mięśniówki macicy. Jeśli choroba nie była zaawansowana, naświetlania nie są konieczne. Po zabiegu histerektomii, w celu ograniczenia ryzyka przerzutów do węzłów chłonnych, zaleca się naświetlania tkanek otaczających macicę oraz okolic zagrożonych inwazją komórek nowotworowych. W przebiegu choroby zaawansowanej lub wtedy, gdy nastąpił nawrót choroby po wcześniejszych naświetlaniach, kobieta powinna być poddana chemioterapii albo hormonoterapii.
Słowniczek
- Endometrium – błona śluzowa wyściełająca jamę macicy
- Menarche – pierwsza miesiączka
- BRCA – rodzaj genu, którego mutacja zwiększa ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory kobiecego narządu płciowego
Jak często występuje rak jajnika?
W Polsce każdego roku zapada na tę chorobę około 3500 kobiet. Rak jajnika stanowi 5% wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet. Rak jajnika częściej występuje w krajach wysoko rozwiniętych. Liczba nowych zachorowań powoli, ale systematycznie rośnie. Najwięcej przypadków raka jajnika notuje się pomiędzy 50. a 70. rokiem życia, ale ok. 15% zachorowań zdarza się przed 50. rokiem życia, zwłaszcza u kobiet posiadających uwarunkowaną genetycznie skłonność do tego nowotworu.
Czym jest rak jajnika?
Jajnik jest zbudowanych z trzech typów komórek: komórek nabłonkowych, komórek ziarnistych i komórek pęcherzykowych. Każdy z nich może dać początek nowotworowi złośliwemu. Terminem „rak jajnika” określa się często guzy nie będące sensu stricto rakami, guzy o różnym, często dobrym rokowaniu powstałe z komórek zarodkowych lub komórek podścieliska. Jednak najczęstszą postacią złośliwego nowotworu jajnika jest rak gruczołowy (łac. adnocarcinoma), choroba groźna i rozwijająca się podstępnie, która w dalszej części artykułu będzie określana mianem raka jajnika (RJ).
Kobieta posiada 2 jajniki, umiejscowione w miednicy mniejszej w sąsiedztwie macicy. Leżą w bezpośrednim sąsiedztwie jelit i nie są oddzielone żadną barierą od wątroby, śledziony czy żołądka. Wszystkie te narządy leżą w tzw. jamie otrzewnej bardzo ważnej dla rozprzestrzeniania się raka jajnika. Rak jajnika powstaje w jajniku lub przydatkach, czyli tkankach około jajnikowych, również jajowodach. Prawdopodobnie niektóre przypadki raka jajnika swój początek biorą w tzw. otrzewnej, czyli błonie wyściełającej jamę brzuszną. Dotyczy to sytuacji, gdy nie widzimy guza jajnika, ale obraz choroby jest niemal identyczny z obrazem raka jajnika.
Jakie są objawy raka jajnika?
W początkowych stadiach rozwoju rak jajnika zazwyczaj nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Jajnik może znacznie zwiększyć swoje rozmiary nie dając żadnych dolegliwości. W tym czasie od guza mogą odrywać się komórki nowotworowe i przemieszczać się wraz z płynem otrzewnowym po całej jamie brzusznej, umiejscawiając się w innych narządach m.in. jelitach, wątrobie czy żołądku. Wtedy choroba staje się zaawansowana i pojawiają się jej pierwsze charakterystyczne objawy.
Zazwyczaj są to symptomy ze strony przewodu pokarmowego takie jak wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, odbijania, powiększenie się obwodu brzucha. Jednym z niepokojących objawów w zaawansowanej postaci choroby jest wodobrzusze. Rak jajnika rzadziej daje objawy ze strony narządu rodnego, takie jak nieprawidłowe krwawienia czy uczucie ucisku w miednicy.
Jakie badania mogą wykryć raka jajnika?
Chociaż nie istnieją żadne skuteczne badania profilaktyczne pozwalające wykryć wczesnego i bezobjawowego raka jajnika, najlepszym jak dotąd sposobem kontroli jajników wydaje się być badanie USG przezpochwowe, które umożliwia odpowiednio wczesne dostrzeżenie zmian i wykrycie guza. Z drugiej jednak strony obecność zmiany w jajniku, szczególnie u kobiet miesiączkujących, rzadko świadczy o chorobie nowotworowej. Zazwyczaj uwidaczniane są niekoniecznie wymagające operacji torbiele. Dlatego nie można do końca polegać na USG, jako dokładnej metodzie diagnostyki zmian w jajnikach. Innym badaniem diagnostycznym wykorzystywanym w diagnostyce nowotworów jajnika jest ocena poziomu markerów Ca-125 i HE-4. Wykonuje się ją równocześnie z badaniem USG. Niestety, bardzo często we wczesnych stadiach raka jajnika poziom markerów jest prawidłowy. Z drugiej jednak strony, nieprawidłowe wyniki markerów nie muszą oznaczać choroby nowotworowej. Dlatego wyniki badań USG i markerów Ca-125 i HE-4 należy zawsze skonsultować z lekarzem doświadczonym w diagnostyce i leczeniu raka jajnika.
Mam guza jajnika – jakie badania powinnam zrobić?
Pamiętaj, że tylko niewielka część guzów jajnika to nowotwory złośliwe. Pierwszym krokiem w diagnostyce raka jajnika będzie wywiad lekarski, połączony z badaniem ginekologicznym oraz badaniem USG TV (USG przezpochwowe). Lekarz może zalecić badania markerów Ca-125 i HE-4 we krwi. Jeśli istnieje podejrzenie, że guz nie jest zwykłą torbielą czynnościową (wynikającą z zaburzenia pękania pęcherzyka owulacyjnego), lekarz może zlecić dodatkowo USG całej jamy brzusznej lub badanie tomografii komputerowej (TK) i skierować Cię na zabieg operacyjny.
Jak się leczy guzy jajnika?
Jeśli lekarz podejrzewa u Ciebie raka jajnika może zlecić przeprowadzenie zabiegu laparoskopii (wprowadzenie do brzucha cienkich narzędzi przez małe nacięcia, co stanowi niewielki uraz dla organizmu pacjenta i pozwala usunąć guz jajnika) lub laparotomii (otwarcie brzucha skalpelem i klasyczna operacja). W trakcie zabiegu chirurg zwykle usuwa cały jajnik i kieruje go do badania histopatologicznego, często jeszcze w trakcie przebiegającej operacji. W przypadku stwierdzenia raka jajnika usuwana jest macica, drugi jajnik, węzły chłonne oraz wszystkie widoczne ogniska choroby. Operacje zaawansowanego raka jajnika (tzw. zabiegi cytoredukcyjne) są bardzo skomplikowane, kosztowne, długie i powinny być przeprowadzone w specjalistycznych ośrodkach.
Rozpoznano u mnie raka jajnika – co dalej?
Jeśli rozpoznano u Ciebie raka jajnika leczenie powinien prowadzić lekarz ginekolog-onkolog lub onkolog kliniczny. Po zabiegu operacyjnym możesz otrzymać chemioterapię, czyli dożylne lub podawane bezpośrednio do jamy brzusznej wlewy silnych leków cytotoksycznych zabijających komórki nowotworowe.
Pomimo, że w leczeniu raka jajnika już istnieje wiele skutecznych leków to nadal powstają nowe. Oprócz chemioterapii możesz otrzymywać tzw. leki ukierunkowane molekularnie skierowane na niektóre procesy życiowe komórek nowotworowych, dodatkowo wzmagające działanie chemioterapii (np. leki niszczące naczynia krwionośne raka lub blokujące podziały komórek nowotworowych, a tym samym rozwój raka).
Czy można ustrzec się przed rakiem jajnika?
Choć jak dotąd nie udowodniono skuteczności badań profilaktycznych dla raka jajnika, to regularne wizyty u ginekologa oraz USG przez pochwowe pozwalają na wczesne rozpoznanie tej choroby. Nie do końca poznano czynniki ryzyka rozwoju tej choroby, podejrzewa się o nie dietę ubogą w błonnik i witaminy, wysoki wzrost i dużą masę ciała, niepłodność. Z kolei ryzyko wystąpienia raka jajnika zmniejszają czynniki hamujące owulację, takie jak duża liczba ciąż oraz karmienie piersią.
Około 1 na 300 kobiet w Polsce ma odziedziczone po jednym z rodziców wrodzone uszkodzenie DNA, czyli tzw. mutację, genów BRCA1 lub BRCA2. U tych kobiet istnieje zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika (ok. 40% szans na chorobę) i raka piersi (ok. 70% szans na chorobę). Jeśli w Twojej rodzinie występowały te choroby powinnaś koniecznie wykonać testy genetyczne w kierunku oceny obecności mutacji BRCA! Poszukaj Poradni Genetycznej w Twoim mieście lub w dużym ośrodku onkologicznym. W przypadku stwierdzenia u Ciebie mutacji w genie BRCA lekarz zaproponuje postępowanie mogące znacznie zmniejszyć ryzyko choroby nowotworowej.
Słowniczek
- Rak jajnika – złośliwy nowotwór jajnika, często rozpoznawany w zaawansowanym stadium, gdy obecne są przerzuty do innych narządów jamy brzusznej.
- Torbiel jajnika – płynowa zmiana w jajniku zwykle łagodna i niewymagająca operacji.
- Guz jajnika – terminem tym określa się zarówno łagodne, jak i złośliwe zmiany w jajniku.
- Otrzewna – błona wyściełająca jamę brzuszną i pokrywająca narządy w niej leżące.
- Wodobrzusze – obecność wolnego płynu w jamie brzusznej, wypełniającego wolną przestrzeń pomiędzy narządami.
- Rozsiew otrzewnowy raka jajnika – sytuacja, gdy drobne guzki nowotworowe pokrywają w ilości nawet kilkuset lub tysięcy całą otrzewną, powodując zwykle obfitą produkcję płynu i wodobrzusze.
- USG TV (transwaginalne, przezpochwowe) – bezpieczne i niebolesne badanie USG, polega na wprowadzeniu do pochwy sondy pozwalającej zobaczyć na ekranie narządy leżące w miednicy kobiety, tj. macicę jajniki, pęcherz moczowy.
- Markery nowotworowe – krążące we krwi białka, których poziom bywa podwyższony w niektórych chorobach nowotworowych. W przypadku raka jajnika są to głównie Ca-125 i HE-4.
- Zabieg cytoredukcyjny – skomplikowany i rozległy zabieg chirurgiczny, polegający na usunięciu wszystkich guzków nowotworowych. Może obejmować wiele narządów, np. jelita, śledzionę, wątrobę i przede wszystkim otrzewną.
- Chemioterapia – silnie działające leki niszczące komórki nowotworowe, podawane dożylnie, rzadziej dootrzewnowo lub doustnie.
- Leczenie ukierunkowane molekularnie – stosowanie leków ukierunkowane na określone cele molekularne (np. szczególne receptory na powierzchni komórek)
- Mutacja – uszkodzenie materiału genetycznego (DNA) komórki, mogące prowadzić do rozwoju raka.
